(d. 1 Mayıs 1910, Bursa – ö. 10 Ekim 1987, Brüksel). Türkiye İşçi Partisi’nin son genel başkanı, Türkiyeli siyasetçi ve sosyolog.

Konu başlıkları

  1. Akademik Yaşamı
  2. Siyasi Yaşamı
  3. Yapıtları
  4. Çevirileri
  5. Hakkında yazılmış kitaplar
  6. Referanslar

Akademik Yaşamı

Orta öğrenimini Arnavutköy Amerikan Kız Koleji’nde tamamladı. 1935’te ABD’ne gitti ve Michigan Üniversitesi Sosyoloji Bölümünü bitirdi. 1939’da Türkiye’ye döndü ve Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi (DTCF) Sosyoloji Bölümüne atandı.

Yurt ve Dünya (1941-1942) ve Adımlar (1943-1944) dergilerinin yayın faaliyetine katıldı. Bu dergilerde toplumsal tabakalaşma, gençlik, toplum ve bilim, toplum ve sanat, işçi ve köylülerin durumu, hümanizm gibi konularda yazılar yazdı. 1945’te, Türkiye’nin sosyoekonomik yapısını incelediği “Toplumsal Yapı Araştırmaları” adlı doçentlik tezini yayımladı.

1946’da Nevzat Hatko ile evlenen Boran, 1948’de siyasi görüşleri sebebiyle Pertev Naili Boratav, Niyazi Berkes ve Mediha Berkes ile birlikte üniversiteden uzaklaştırıldı.

Siyasi Yaşamı

1950 yılında kurucusu ve başkanı olduğu Barışseverler Cemiyeti, Menderes hükümetinin Kore’ye asker göndermesini kınayan bir bildiri yayımlayınca 15 ay hapis cezası aldı.

1953 yılında Türkiye Komünist Partisi davasıyla ilgili olarak tutuklandı. Birkaç ay sonra delil yetersizliğinden serbest bırakıldı.

1962’de Türkiye İşçi Partisine üye olan Boran, 1964’teki 1.Büyük Kongre’de partinin merkez yürütme kuruluna seçildi. 1965 genel seçimlerinde Urfa’dan milletvekili seçildi. Birkaç dönem Avrupa Parlamentosu’nda Türkiye’yi temsil etti.

1968’de sosyalist hareketin Türkiye’deki durumu ve Türkiye’nin sosyoekonomik yapısı ile ilgili görüşlerini “Türkiye ve Sosyalizm Sorunları” adlı kitabında topladı.

SSCB’nin Çekoslovakya’yı işgalinden (Ağustos 1968) sonra, Genel Başkan Mehmet Ali Aybar ile görüş ayrılığına düşen grubun içinde yer aldı. Bu tarihten başlayarak TİP içinde Sadun Aren ve Çetin Altan ile birlikte genel başkan Mehmet Ali Aybar’a karşı tavır aldı. Muhalefet grubu, üç önderinin soyadlarından yola çıkılarak “ABA’cılar” olarak da anıldı. Parti-içi eğitim, örgütlenme ve sosyalizmin Türkiye’de nasıl uygulanacağı konularındaki farklılıklar çevresinde yoğunlaşan savaşım, Mehmet Ali Aybar’ın 1969’da genel başkanlıktan ve Şubat1971’de parti üyeliğinden ayrılmasıyla sonuçlandı. Behice Boran, TİP’in 4. Büyük Kongresinde genel başkanlığa seçildi.

12 Mart 1971 askerî müdahalesinden sonra tutuklandı. Anayasa Mahkemesi’nde açılan dava sonucunda 21 Temmuz 1971’de TİP kapatıldı; Behice Boran 15 yıl hapis cezası aldı.

1974 yılında ilan edilen genel aftan yararlanarak serbest kaldı. 1975’te tekrar kurulan TİP’in kurucuları arasında yer aldı ve genel başkanlığa seçildi.

12 Eylül 1980 darbesinin ardından kısa bir süre gözaltında kalan/ev hapsinde tutulan Boran, Kasım 1980’de sağlık sebebiyle pasaport alarak yurtdışına çıktı. 1981’de “yurda dön” çağrısına uymadığı için yurttaşlıktan çıkarıldı.

Yurtdışında iken TKP ile TİP’in birleşme kararı aldıklarını duyurdu ve iki gün sonra da öldü. Cenazesi Türkiye’ye getirilen Boran, TBMM ve İstanbul’da düzenlenen törenlerin ardından 18 Ekim 1987’de İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı’nda toprağa verildi.

Yapıtları

  • Boran, Behice (1945) İş Bölümü ve Kadının Sosyal Mevkii, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
  • Boran, Behice (1945) Toplumsal Yapı Araştırmaları, Ankara: DTCF yayınları.
  • Boran, Behice (1968) Türkiye ve Sosyalizm Sorunları, İstanbul: Gün.
  • Boran, Behice (1975) İki Açıdan Türkiye İşçi Partisi Davası, İstanbul: Bilim.
  • Boran, Behice (1988) Niye Birleşiyoruz, Ne İstiyoruz, Niye Dönüyoruz, İstanbul: Yeni Adım (H. Kutlu ve N. Sargın ile birlikte)

Çevirileri

  • Platon (1944) Devlet Adamı, İstanbul: Maarif Vekilliği (Mehmet Karasan’la Birlikte).
  • Granville-Barker, Harley (1946), Voysey Mirası, İzmir: Tülin.
  • Steinbeck, John (1964) Sardalya Sokağı, İstanbul: Batı.
  • Fast, Howard Melvin (1966) Hürriyet yolu, İstanbul: İstanbul Matbaası.

Hakkında yazılmış kitaplar

  • “Behice: Bir devrimci… Bir kadın… Bir anne…”, Emel Koç, Destek Yay. 2010 (ISBN 9944298773)
  • “Behice Boran Öğretim Üyesi, Siyasetçi, Kuramcı”, Gökhan Atılgan, Yordam Kitap.

Referanslar

  • AnaBritannica, Cilt: 4 (1988)
  • Kayalı, Kurtuluş (2001) Türk Düşünce Dünyasında Yol İzleri, İstanbul: İletişim.
  • Kolektif (2002) Biyografya 2: Behice Boran, İstanbul: Bağlam.
  • Mumcu, Uğur (1996) Bir Uzun Yürüyüş, Ankara: um:ag
  • Vikipedi