Derleyen: Orhan Yalçın Gültekin
17 Aralık 1959 Perşembe günü, çoğu Ankara ve İstanbul’da oturmakta olan Kürt kökenli kırk kişi, ev ve işyerlerine yapılan “ani baskın”larla gözaltına alındı. İsnat edilen suç, “yabancı devletlerin müzahereti (destek) ile Türkiye’yi bölmek” idi. Ocak 1961’de tutuksuz yargılanan on kişi de katılınca elli kişiye ulaştılar ama İstanbul Merkez Kumandanlığı’nın Harbiye’deki binasında tutuklu bulunan sanıklardan Ankara Hukuk Fakültesi öğrencisi Mardinli Mehmet Emin Batu hücresinde ölü bulununca, toplam sanık sayısı kırkdokuza düştü. bundan sonra da bu davada yargılananlara “Kırkdokuzlar”, olaya “Kırkdokuzlar Olayı”, davaya da “Kırkdokuzlar Davası” denilmeye başlandı. Sonradan aralarına biri tutuklu iki sanık daha katılıp yargılanan sayısı ellibire yükselmiş olsa da dava/olayın “Kırkdokuzlar” olarak anılması devam etti.
İstanbul’daki 28. Tümen Komutanlığı 2 no’lu Askeri Mahkemesi’nde 3 Ocak 1961′de başlayan ve yargılananlar arasında Musa Anter, Sait Kırmızıtoprak, Şerafettin Elçi, Naci Kutlay ve Kemal Burkay gibi Kürt aydınlarının da bulunduğu davanın yargı süreci yaklaşık 8 yıl sürdü. Bu davanın savunmaları Türkiye’de Kürtlerinin ilk resmi kamusal talepleri olarak kayıtlara geçti.
İlk karar 30 Nisan 1964′te verildi. Bütün sanıklar hakkında beraat kararı çıktı. Savcılığın karara itirazı üzerine dosyayı inceleyen Askeri Yargıtay kararı bozdu ve söz konusu kişilerin ‘milli duyguları yok etmeğe ve zayıflatmaya matuf bulunan cemiyet kurma ve bunu sevk ve idare etme ve faaliyetlerine katılma’ suçuyla yargılanmalarını istedi.
Bu suça göre yapılan yargılama da 24 Eylül 1965′te verilen kararla son buldu. Kimi sanıklar ceza alırken, kimileri de beraat etti. Askeri Savcılık, bu kez de beraat kararlarına itiraz etti. Karar, bir kez daha Askeri Yargıtay tarafından bozuldu.
Dava ile ilgili son karar 3 Mayıs 1968′de verildi. ‘Milli hisleri zayıflatıcı faaliyette bulunmak’tan kimi sanıklar beraat ederken, kimi sanıklar da çeşitli cezalar aldı. Ancak verilen bu karar, davanın zaman aşımına uğraması sebebiyle kesinleşmedi.
Savcılık, başlangıçta sanıkların “Türkiye dışındaki kimi Kürt örgüt ve kadrolarıyla” irtibat kurmuş olduklarını ve sanıkların çoğunun 13 Eylül 1959′da Ankara Gazi Orman Çiftliği’nde “Kürtçülük amaçlı” bir toplantı düzenlemiş olduklarını savladı. Sonrasında sanıkların dergi ve gazetelerdeki yazıları ile aramalarda bulunan mektup ve kitapları üzerinde yoğunlaştı.
49′lar Davası’nda yargılanan isimler şunlardı:
- Şevket Turan, (Mardin – Gülhane Tıp Akademisi Maliye Şube müdürü ve levazım binbaşısı)
- Naci Kutlay (Kars – Çamlıdere Devlet Hastanesi’nde uzman doktor)
- Ali Karahan (Siverek – Avukat)
- Koço Elbistan (Hassa – Kırıkhan’da ilçe doktoru)
- Yavuz Çamlıbel (Doğubayazıt – Yedek topçu asteğmen)
- Mehmet Ali Dinler (Cizre – Ankara Hukuk Fakültesi birinci sınıf öğrencisi)
- Yusuf Kaçar (Dersim, Nazimiye – Birinci İnşaat Tekniker Okulu öğrencisi)
- Nurettin Yılmaz (Cizre – Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi son sınıf öğrencisi)
- Ziya Şerefhanoğlu (Bitlis – Avukat)
- Medet Serhat (Iğdır – İstanbul Hukuk Fakültesi öğrencisi. 1963’te çıkarılan DENG dergisinin genel yayın yönetmeni. Kürtçülük suçlamasından 1965’te 1 yıl 4 ay ceza aldı. 1997 yılında Zagreb’de Uluslararası Avukatlar Toplantısına katıldı ve daha sonra Moskova’ya gitti. 1978 yılında Celal Talabani’nin lideri olduğu YNK’ye paralel olarak faaliyet gösteren İttihad-i Vatan-i Kurdistan isimli örgütün İstanbul temsilciliğine getirildi. 1979’da Kars’tan CHP milletvekili adayı oldu. 1980 yılında geçici üye sıfatıyla TKP’ye katıldı. 1981’de komünizm ve Kürtçülük propagandası yaptığı iddiasıyla tutuklandı ve kısa bir süre sonra serbest bırakıldı. 1982 yılında Erzurum PKK davasında avukatlık yaptı. Aynı yıl Barış Derneği davasından tutuklandı ve 1983 Kasım ayında serbest bırakıldı. 1984 yılında Behçet Cantürk’ün avukatlığını yapmaya başladı. 1990 yılında kurulan Kürt Hak ve Özgürlükler Vakfı’nın kurucuları arasında yer aldı. 18-19 Aralık 1993’te Ankara’da yapılan Demokrasi Partisi kongresi için yapılan “demokrasi kurultayı için çağrı” başlıklı bildiriyi imzalayanlar arasında yer aldı. 22.11.1994’te Erenköy’deki evinin önünde eski itirafçı ülkücülerden Bitlisli Tevfik Ağansoy tarafından öldürüldü.)
- Hasan Akkuş (Urfa – İktisat Fakültesi öğrencisi)
- Örfi Akkoyunlu (Pötürge – Madeni eşya fabrikatörü)
- Selim Kılıçoğlu (Varto – Kıdemli üsteğmen)
- Şahabettin Septioğlu (Palu – Yüksek Ziraat Mühendisi, Levazım Asteğmeni)
- Said Elçi (Bingöl – Muhasebeci. 1 Haziran 1971’de TKDP lideriyken henüz aydınlatılamayan bir şekilde öldürüldü.)
- Sait Kırmızıtoprak (Dersim, Nazımiye – İstanbul Tıp Fakültesi son sınıf öğrencisi. Dr. Şivan adıyla biliniyor. Faik Bucak ile birlikte TKDP kurucuları arasında yer aldı. Said Elçi’nin öldürülmesinde rol oynadığı iddiasıyla 1971 sonlarında KDP tarafından infaz edildi.)
- Yaşar Kaya (Iğdır – İstanbul Hukuk Fakültesi öğrencisi. 1963 Yılında Deng Dergisinin yazı işleri müdürlüğünü yaptı ve 23’ler Davasında da yargılandı. 1993 yılında kurulan DEP’in başkanlığını, ardından Sürgünde Kürt Parlamentosu’nun başkanlığını yaptı)
- Faik Savaş (Genç – İstanbul Hukuk Fakültesi Öğrencisi.)
- Haydar Aksu (Kiğı – Stajyer Avukat)
- Ziya Acar (Kulp – İstanbul Hukuk Fakültesi 2. sınıf öğrencisi
- Fadıl Budak (Diyarbakır – İstanbul Hukuk Fakültesi son sınıf öğrencisi.)
- Halil Demirel (Islahiye – Yardımcı topçu asteğmen)
- Ferit Bilen (Diyarbakır – Kundura mağazası sahibi)
- Esat Cemiloğlu (Diyarbakır – Yüksek Ziraat Mühendisi.)
- Mustafa Nuri Direkçigil (Diyarbakır – Sağlık Müfettişi)
- Fevzi Avşar (Kars – İstanbul Tıp Fakültesi öğrencisi)
- Necati Siyahkan (Siverek – İstanbul Hukuk Fakültesi 2. sınıf öğrencisi. 8 Aralık 2006’da avukat olarak çalıştığı Ankara’da geçirdiği kalp krizi sonucu hayatını kaybetti. )
- Hasan Ulus (Erzurum)
- Nazmi Balkaş (Lice – İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi öğrencisi)
- Hüseyin Oğuz Üçok (Diyarbakır – İstanbul Tıp Fakültesi Diş Hekimliği öğrencisi)
- Mehmet Nazım Çiğdem (Ankara – Boya ve inşaat işleri ustası)
- Fevzi Kartal (Van – Yedek asteğmen)
- Mehmet Aydemir (Siverek – İstanbul Tıp Fakültesi öğrencisi)
- Abdurrahman Efem Dolak (Diyarbakır – Ileri Yurt Gazetesinin sahibi ve Güven Gazetesinin ortağı)
- Musa Anter (Nusaybin – HEP’in kuruculuğunu ve İstanbul Kürt Enstitüsü’nün başkanlığını yaptı. 1937’den başlayarak öldürüldüğü 20 Eylül 1992’ye kadar sürekli olarak Kürt mücadelesinin saflarında önemli bir yer aldı ve sürekli olarak Kürtçülük yaptığı iddiasıyla yargılandı.)
- Canip Yıldırım (Diyarbakır – Avukat)
- Emin Kotan (Muş – Elektrik Muhasibi)
- Ökkeş Karadağ (Maraş)
- Muhsin Şavata (Malatya – Hayvan Tüccarı. ‘Irk mülahazasıyla milli duyguları yok etmeye ve zayıflatmaya matuf faaliyette bulunmak’ iddiasıyla yargılandı.)
- Turgut Akın (Ergani – Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi üçüncü sınıf örgencisi)
- Sıtkı Elbistan (Hassa – Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi öğrencisi)
- Şerafettin Elçi (Cizre – Hukuk Fakültesi 2. sınıf öğrencisi. 12 Mart 1971’de TDKP Davasında yargılandı ve 8 ay hapis yattı. 1977’de AP’den milletvekili seçildi ve 1978’de CHP’ye transfer oldu. Kurulan kabinede Bayındırlık Bakanı olarak görev yaptı. Bu sırada “Kürt yoktur” resmi söylemine karşı 1978’de düzenlediği basın toplantısıyla Kürt olduğunu açıkladı. 12 Eylül 1980’de tutuklandı ve toplam 30 ay hapis yattı. Kürt-Kav’ın kurucuları arasında yer aldı ve vakfın başkanlığını yaptı. 1999’da kapatılan DKP’nin kurucu başkanıydı.
- Mustafa Ramanlı (Beşiri – Ankara Hukuk Fakültesi son sınıf öğrencisi)
- Mehmet Özer (Siverek – Ankara Tıp Fakültesi son sınıf öğrencisi)
- Feyzullah Demirtaş (Palu – Ziraat teknisyeni)
- Cezmi Balkaş (Lice – Orman Fakültesi öğrencisi)
- Halis Yokuş (Kars – İstanbul Teknik Üniversitesi Makine Fakültesi öğrencisi)
- İsmet Balkaş (Lice – Tıp Fakültesi öğrencisi)
- Sait Bingöl (Bingöl – İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi öğrencisi)
Derlemeye Esas Kaynaklar:
- Naci Kutlay, 49’lar Dosyası, Fırat Yayınları, İstanbul 1994
- Kurdistan Time
Simurg 