Orhan Yalçın Gültekin

Dilimize o kadar yerleşti ki, rahip-şair Martin Niemöller’in (1892-1984) o meşhur şiirini Türkçe’de daha iyi özetleyebilecek ve bir sav söz haline getirebilecek başka bir karşılık olabilir mi diye düşünmedim bile.

Rahip Niemöller, başlangıçta Hitler’in destekçisiydi. 1934’ten başlayarak NAZI karşıtı bir konuma yerleşti. Sachsenhausen ve Dachau toplama kamplarına atıldı. Şanslıydı… Etkili ve varlıklı işadamlarıyla kurmuş olduğu ileri ilişkiler sayesinde 1937’de kurtuldu.

Soykırım anıtında “They first came for the communists” girişiyle yeralan şiiri, siyasal ilgisizliğin en ciddi ve etkili eleştirilerinden biri oldu.

Şiirin bir kaç uyarlaması var.

Şiirin 1976 uyarlaması (ki Niemöller yaşarken oluşturulmuştu) şöyleydi:

Almanca

“Als die Nazis die Kommunisten holten, habe ich geschwiegen; ich war ja kein Kommunist.
Als sie die Sozialdemokraten einsperrten, habe ich geschwiegen; ich war ja kein Sozialdemokrat.
Als sie die Gewerkschafter holten, habe ich nicht protestiert; ich war ja kein Gewerkschafter.
Als sie mich holten, gab es keinen mehr, der protestieren konnte.“

İngilizce

When the nazis came for the Communists, I remained silent; I was not a Communist.
When they locked up the Social Democrats, I remained silent; I was not a Social Democrat.
When they came for the trade unionists, I did not speak out; I was not a trade unionist.
When they came for me, there was no one left to speak out.

Türkçe

Naziler Komünistler için geldiklerinde sessiz kaldım; ben Komünist değildim.
Sosyal-demoratları içeri tıktıklarında, sessiz kaldım; ben Sosyal-demokrat değildim.
Sendikacılar için geldiklerinde karşı çıkmadım; ben sendikacı değildim.
Benim için geldiklerinde, ses çıkartacak kimse kalmamıştı.

Uyarlamalar

Şiir ve ardında yatan duyarlılıkla alay eder biçimde, McCarthizm ve “Kızıl Panik”in yükseldiği 1950’ler ABD’sinde Komünistlerle ilgili ilk bölüm genellikle “atlandı”.

Bazı uyarlamalarda “Komünistler”, “Sosyalistler”le değiştirildi. “Komünistler” ve “Sosyal-demokratlar”ın çıkartıldığı uyarlamalar da bulunuyor.

Metnin kimi uyarlamalarına “Yahudiler”, “Katolikler”, “hastalar ve tedavi edilemez kabul edilenler” de yerleştirildi.

Boston, Massachusetts’teki New England Soykırım Anıtı’ndaki metin de yaygınlığı ve bilinirliği yüksek uyarlamalardan biridir.

They came first for the Communists, and I didn’t speak up because I wasn’t a Communist.
Then they came for the Jews, and I didn’t speak up because I wasn’t a Jew.
Then they came for the trade unionists, and I didn’t speak up because I wasn’t a trade unionist.
Then they came for the Catholics, and I didn’t speak up because I was a Protestant.
Then they came for me, and by that time no one was left to speak up.

Önce Komünistler için geldiler; sessiz kaldım, çünkü Komünist değildim.
Sonra Yahudiler için geldiler; sessiz kaldım, çünkü Yahudi değildim.
Sonra sendikacılar için geldiler; sessiz kaldım, çünkü sendikacı değildim.
Sonra Katolikler için geldiler; sessiz kaldım, çünkü Protestandım.
Sonra benim için geldiler; ses çıkartacak kimse kalmamıştı.

Niemöller’in şiirinden yola çıkan Charles Mingus, “Don’t let it happen again”/”Bir daha olmasına izin verme” adlı şarkısında siyasal ilgisizlik ve nemelâzımcılığın bir suç olduğunu vurguluyordu.

“Then one day they came and they took me and I could say nothing because I was as guilty as they were for not speaking out and saying that all men have a right to freedom on any land”.

“Sonra bir gün geldiler ve beni alıp götürdüler ve ben hiçbir şey söyleyemedim, çünkü en az onlar kadar suçluydum özgürlük, nerede olursa olsun, herkesin hakkıdır demediğim için“.

27 Şubat 2007