Derleyen: Orhan Yalçın Gültekin

Türkiye’deki Vatan Cephesi, Demokrat Parti (DP) iktidarı döneminin (1950-60) sonlarında, 12 Ekim 1958’de DP genel başkanı ve başbakan Adnan Menderes’in DP Manisa il kongresinde yapmış olduğu konuşmayla uygulamasına girişilen cephenin adıdır.

Cephe’nin kuruluşu, Demokrat Parti’deki 1957 çözülme eğilimine ve 27 Ekim 1957’de yapılan milletvekili genel seçimleri sonuçları ile sonrasındaki kimi gelişmelere DP iktidarının verdiği bir karşılık olacaktı.

Demokrat Parti kurucularından Fuad Köprülü’nün 1957’deki istifası, bir çözülme eğilimi doğuracak ve DP yönetimi bunu önleyebilmek için erken seçim kararı alacaktı. Muhalefet partileri Cumhuriyet Halk Partisi, Hürriyet Partisi ve Cumhuriyetçi Millet Partisi, DP iktidarının erken seçim kararı karşısında “Güç Birliği” kararı alacak ama güç birliği çabaları hükümetin 11 Eylül 1957’de o günkü Seçim Kanunu’na yaptığı bir kaç ekle olanaksız duruma gelecekti.

11 Eylül 1957’de kabul edilen yeni seçim kanunu değişiklikleriyle partiler, bütün seçim çevrelerinde tam aday listesi yapmaya mecbur tutulacak, bir partilinin diğer bir parti tarafından aday gösterilmesi yasaklanacak, ayrıca Köprülü’yü hedef tutan bir değişiklikle, bir partiden altı ay önce istifa etmiş bir kişinin başka bir partiden aday olmasına izin verilmeyecekti.

27 Ekim 1957 seçimlerini DP kazanmıştı ama oy oranı yüzde 57.61’den yüzde 47.88’e gerileyecek; CHP’nin oy oranı ise yüzde 35.36’dan yüzde 41.09’a yükselirken 31 olan milletvekili sayısı da 178’e çıkacaktı. Üstelik 12 bin oy daha alabilseydi, çoğunluk sistemi sayesinde bu sayı 299’a varacaktı. Dahası, DP, muhalefetin “Güç Birliği” adımının önünü kesemeseydi, 1957 seçimleri sonucunda iktidardan düşmüş olacaktı. Her ne kadar kimi DP milletvekilleri “DP iktidarı 200 yıl sürecektir” benzeri laflar ediyorlardıysa da seçimin sonucu Adnan Menderes’in sözlerinde ifadesini bulacaktı: “Allah bir daha bana 27 Ekim gecesi gibi bir gece yaşatmasın.”

Muhalefet ise, seçim sonucunu, DP’nin yüzde 47.88 oranında oy almasından yola çıkarak “millet nazarında azınlığa düşmek” olarak yorumlayacak ve hükümeti gayrımeşru gibi göstermeye çalışacaktı.

DP’nin muhalefet partilerinin bu ortak savını etkisiz kılmak için başvurduğu girişimlerden biri Vatan Cephesi’nin oluşturulması olacaktı. Vatan Cephesi’nden ilk kez, 12 Ekim 1958’de DP Manisa il kongresinde Başbakan Adnan Menderes söz etti. Menderes bu konuşmasında ana muhalefetteki Cumhuriyet Halk Partisi’nin (CHP) etkinlikleri sonucunda yaratıldığını öne sürdüğü kin ve husumet cephesine karşı bir Vatan Cephesi kurulmasını isteyecek ve şunları söyleyecekti:

“Muhalefetteki arkadaşlarımızın vatanperverliğine bugün bir defa daha huzurunuzda müracaat ederek rica ediyorum: Kin ve ihtirası desteklemekte devam etmesinler. Vatana hizmetin hangi istikamette olduğunu düşünerek muhalefetin kötü gidişine paydos desinler. Anarşiye ve nifaka paydos dedikten sonradır ki, hakiki demokrasinin ve hürriyetin güneşi bütün parlaklığı ile ortaya çıkacak, milletimizin terakki ve tealisine giden yolu daha da aydınlatacaktır.”

Vatan Cephesi örgütü ocaklar kurarak ülke genelinde kısa sürede örgütlenirken, bu ocakların yalnız DP’lilere değil bütün vatandaşlara açık olduğu bildirilecek ve radyodan yapılan yayınlarda her haber saati öncesinde bu cepheye katılan vatandaşların isimleri okunmaya başlanacaktı. Birçok yerde yayınlanan iktidar yanlısı “Vatan Cephesi” gazeteleri aracılığıyla da radyo yayınlarına destek olunacaktı.

Muhalefet partilerinin DP’nin Vatan Cephesi örgütlenmesine karşı girdikleri yol, 1957 seçimleri öncesi kararlaştırdıkları “Güç Birliği”ni farklı bir biçimde gerçekleştirmek olacaktı. 16 Ekim 1958’de Cumhuriyetçi Millet Partisi ile Türkiye Köylü Partisi Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi adı altında birleşecek; 24 Kasım 1958’de ise Hürriyet Partisi Cumhuriyet Halk Partisi’ne (CHP) katılacaktı.

Muhalefet partileri, yurttaşların Vatan Cephesi’ne baskı ve temelsiz vaatlerle üye yapıldığını, yayımlanan üye listelerinin çoğunun asılsız olduğunu, birçok kişinin adının kendisinin bile haberi olmadan cepheye katılanlar arasında açıklandığını ve vefat etmiş insanların ya da çocukların da kaydedildiğini öne süreceklerdi.

Bu olay karşısında İstanbul’da bazı yurttaşlar 1 Aralık 1958’de Radyo İstasyonlarından Ajans Haberlerini ve Partizanca Neşriyatı Dinlemeyenler Derneği‘ni kuracaklardı. Dernek, hemen ertesi sabah kapatılacak ve kurucuları hakkında takibata geçilecekti.

Süreç içinde DP, çatışma sürecini bir çentik daha yükseltecek, 31 Aralık 1958’de bir hükümet bildirisiyle, iktisadî devlet teşekküllerinde çalışanların da DP’ye üye olabilmesine olanak tanınacaktı.

Ülkede siyasal gerginliği daha da artıran Vatan Cephesi girişimi, DP iktidarının askerî bir müdahaleyle sona erdiği 27 Mayıs 1960’a değin sürecek ve darbenin önemli gerekçelerinden biri olacaktı.

Vatan Cephesi, karşı çıkanlar açısından Demokrat Parti’nin kitle temelini korumak ve muhalefeti etkisizleştirmek amacıyla kurduğu halkı kutuplaşmaya iten bir cepheydi ve bu amaçla iktidar gücü etkin biçimde kullanılmıştı.

Vatan Cephesi yandaşları ise, cepheyi DP iktidarından memnun olanların oluşturduğu bir sivil toplum örgütlenmesi olarak anlatacaklardı.

Kaynakça