Yiğit Günay

Türkiye’de kemalistlerin en sevdiği hikâyelerden biri, Che Guevara Bolivya’da öldüğünde çantasından Mustafa Kemal’in Nutuk kitabının çıktığı anlatısıdır. Oysa bunun gerçekle ilgisi yok.

Artık kontrolden çıkan bir şehir efsanesi oldu, “Che öldüğünde çantasından Nutuk çıkmış” hikâyesi… Kim, nasıl, ne zaman çıkardı bu hikâyeyi tam olarak bilemiyoruz (görünüşe göre kaynak eski diplomat Bilal Şimşir’in anıları), ancak Mustafa Kemal ve Türkiye burjuva devrimini yerli yerine oturtarak, ona tarihsel değerinden dolayı hak ettiği yeri vermek yerine, siyasi mücadelesinin büyük kısmını Mustafa Kemal övgücülüğüne vakfeden kişiler, hikâyeyi öyle bir pompaladılar ki, artık buna inanan birçok insan var.

Che Guevara Bolivya dağlarında CIA destekli operasyon sonucu öldürüldüğünde üzerinden hangi kitapların çıktığı konusunda bir haber yapma ihtiyacı, bu hikâyeyi Odatv’de Sinan Meydan’ın da yazmış olması vesilesiyle doğdu. Meydan, “Che Guevera’nın çantasından Nutuk çıkmıştı” [Guevara’nın ismindeki yazım hatası yazara ait] başlıklı yazısında bu hikâyeyi tekrarladı.

Sinan Meydan’ın, eski diplomat Bilal Şimşir’in anılarına dayanarak anlattığı hikâyeye göre Nâzım Hikmet, 1961’de Küba’ya gittiğinde Fidel Castro’yla görüşmelerinde Mustafa Kemal ve Kurtuluş Savaşı’nı anlatmış. Fidel Castro Küba’da görevli Türk diplomatı Bilal Şimşir’i çağırmış, ondan Nutuk’un İngilizce ya da İspanyolca’sını istemiş. Şu ayrıntıyı da yazıdan yorumsuz aktaralım: “Görüşme sırasında Fidel Castro, Bilal Şimşir’e: ‘Sayın Diplomat, bu isteğimden kesinlikle Amerikalıların haberi olmamalı’ diyerek ‘isteğinin gizli tutulmasını’ istemiştir.”

Ankara’ya gelen Şimşir, “uzun araştırmalar sonunda” Milli Kütüphane’de bulduğu İngilizce Nutuk’u Fidel Castro’ya götürmüş, Castro kitabı okumuş, esinlenmiş, ve o da okusun diye Che Guevara’ya vermiştir. Che öldürüldüğünde de çantasından, yazıdan aktarmak gerekirse, “‘GRAN DISCURSO – Revolucionario Kemal Atatürk’ (Atatürk’ün Büyük Nutuk’u), Nazım Hikmet’in ‘Kuvayı Milliye Destanı’ ve ‘Amo en ti lo imposible’ adlı, 1961 Havana basımı Şiir Antolojisi kitabı çıkmıştır.”

Şimşir’in uzun uğraşlar sonucu bulduğu İngilizce Nutuk’un isminin niye İspanyolca olduğu sorusunu bir yana bırakalım. Yazıda bu bilginin kaynağının ne olduğunun da net olarak belirtilmemiş olmasını not edelim, geçelim. Ancak, Che’nin çantasından bu kitapların hiçbiri çıkmadı.

Ernesto Guevara’nın Bolivya’daki yıllarını en ayrıntılı biçimde araştırmış olan kişi, Bolivyalı gazeteci-tarihçi Carlos Soria Galvarro’dur. Che’nin Bolivya’daki yılları üzerine 7 cilt yazmış olan Soria’nın verdiği bilgiye göre, öldürüldüğü sırada Che’nin sırt çantasından şu beş kitap çıkmıştır: Karl Marx’ın Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı kitabı, S. R. Vigosky’nin Güncel Kapitalizm Teorileri Üzerine Makaleler kitabı, Paul Carrell’in Geliyorlar kitabı (Ils Arrivent – Che’nin çantasından çıkan bu Fransızca kitap, İspanyolca olmayan tek kitaptır), H. B. Philips’in Analitik Geometri kitabı, ve son olarak Luis Peñaloza’nın Bolivya Ekonomi Tarihi kitabı.

Dahası da var. Soria Galvarro’nun eline, ilginç bir belgenin fotokopisi bulunuyor. Bolivya ordusunun ele geçirdiği, 5 sayfalık bir liste. Listede, kitap isimleri yer alıyor. Listenin Che’nin okuduğu kitapların mı, yoksa okumak üzere not düştüğü kitapların mı listesi olduğu bilinmiyor. Ancak Bolivya’da elinin altında bulunan kitaplar olduğu anlaşılıyor.

Listeyi vermeden önce dört not düşelim. Birincisi, Che’nin bir gerilla olarak, bir devrimci olarak, ama en önemlisi bir Marksist olarak okumaya verdiği önem. Che’nin yanında savaşan gerillalardan Harry Villegas, Che’nin hem kendi çantasında kitap taşıdığını hem de diğer gerillaların çantalarına kitapları dağıttığını, geri kalanları da yiyecek ve ilaçları sakladıkları yerlere koyduğunu aktarıyor. Che, bir devrimci için okumanın önemini çok iyi biliyordu.

İkincisi, liste Che’nin ne kadar geniş bir yelpazede kitap okuduğunu gösteriyor. Öldüğünde çantasından Analitik Geometri kitabı çıkan Guevara, Croce’den Troçki’ye, Stalin’den De Gaulle’e, Erasmus’tan Graham Greene’e çok geniş bir yelpazeden yazarların kitaplarını not düşmüş listeye.

Üçüncüsü, Che’nin ve diğer devrimcilerin esin kaynakları gizli saklı değil. Kendi ağızlarından bilinir bu. Latin Amerikalı devrimciler için (Marksizmin ustaları dışında) üç esin kaynağı varsa, bunlar Simon Bolivar, José Martí ve Josê Carlos Mariátegui’dir.

Dördüncüsü, listede Mustafa Kemal yok ama, Nâzım Hikmet’in bir kitabı var. (Yalnız kitap, Sinan Meydan’ın yazısında ismi verilen iki kitap da değil. Che’nin listesinde, “Yaşamak Güzel Şey Be Kardeşim” bulunuyor.)

İşte, beş sayfalık kitap listesinde yer alan kitaplar:

  • La historia como hazaña de la libertad –B. Croce
  • P. Rivet –Los orígenes del hombre americano
  • Memorias de guerra –general De Gaulle
  • Memorias –Churchil
  • Fenomenología del Espíritu –Hegel
  • Le neveu de Rameau –Diderot
  • La revolución permanente –Trotsky
  • Nuestros banqueros en Bolivia –Margarita Alexander Marsh
  • El lazarillo de ciegos caminantes –Concolocorvo
  • Descripción de Bolivia –La Paz 1946
  • El hombre americano –A. d’Orbigny
  • Viaje a la América Meridional –Buenos Aires
  • El pensamiento vivo de Bolívar –Fombona
  • Aluvión de fuego –Oscar Cerruto
  • El dictador suicida –Augusto Céspedes
  • La guerra de 1879 –Alberto Gutiérrez
  • El Iténez salvaje La Paz –Luis Leigue Castedo
  • Tupac Amaru el rebelde –Boleslao Lewin
  • El indoamericanismo y el problema social en las Américas –Alejandro Lipschutz
  • Internacionalismo y nacionalismo –Liu Shao Chi
  • Sobre el proyecto de constitución de la R.P. China
  • Informe de la misión conjunta de las Naciones Unidas y organismos especializados para el estudio de los problemas de las poblaciones indígenas andinas, O.I.T. Ginebra 1953
  • Monografía estadística de la población indígena de Bolivia –Jorge Pando Gutiérrez
  • Historia económica de Bolivia –Luis Peñaloza
  • Socavones de angustia –Fernando Ramírez Velarde
  • La cuestión nacional y el Leninismo –Stalin
  • El marxismo y el problema nacional y colonial
  • Petróleo en Bolivia
  • Historia del colonialismo –J. Arnault
  • Teoría general del estado –Carré de Malberg
  • Diccionario de sociología –Fairchild Pratt
  • Heráclito, exposición y fragmentos –Luis Forie /?/
  • El materialismo histórico en F. Engels. R. Mondolfo
  • Nacionalismo y socialismo en A. Latina /?/
  • Contribución a la crítica de la filosofía del derecho de Hegel –Marx
  • Ludwig Feurbach y el fin de la filosofía clásica alemana –Engels
  • El desarrollo del capitalismo en Rusia –Lenin
  • Materialismo y empiriocriticismo –Lenin
  • Acerca de algunas particularidades del desarrollo histórico del marxismo
  • Cuadernos filosóficos –Lenin
  • Cuestiones de leninismo –Stalin
  • La ciencia de la historia –John D. Bernal
  • Lógica –Aristóteles
  • Antología filosófica (la filosofía Griega) José Gaos
  • Los presocráticos. Fragmentos filosóficos de los presocráticos –García Bacca
  • De la naturaleza de las cosas –Tito Lucrecia Caro
  • El filósofo autodidacto –Abuchafar /¿?/
  • De la causa, principio y uno –Giordano Bruno
  • El príncipe –Obras políticas –Maquiavelo
  • El embajador. Morris West
  • Orient Express. Grahan Greene
  • En la ciudad. William Faulkner
  • La legión de los condenados. Luen /?/ Hazle
  • Romancero Gitano. García Lorca
  • Cantos de vida y Esperanza. Rubén Darío
  • La lámpara maavillosa. Del Valle Inclán
  • El pensamiento de los profetas. Israel /?/ Matuk
  • Raza de bronce. Alcides Arguedas
  • Misiones secretas. Otto Scorzeny
  • El cuento boliviano –Selección
  • La Cartuja de Parma. Stendal (sic)
  • La física del siglo XX. Jordan
  • La vida es linda, hermano. N. Hikmet
  • Humillados y ofendidos. F. Dostoyevsky
  • El proceso de Nuremberg. J.J. Heydeker y J. Leeb
  • La candidatura de Rojas. Armando Chirveches
  • Tiempo arriba. Alfredo Gavina
  • Memorias. Mariscal Mongomery
  • La guerra de las republiquetas. Bartolomé Mitre
  • Los marxistas. C. Wright Mills
  • La villa imperial de Potosí. Brocha Gorda (Julio Lucas Jaimes)
  • Pancho Villa. I. Lavrestski
  • La Luftwaffe. Cajus Bekker
  • La organización política. C.D. H. Cole
  • De Gaulle. Edward Ascroft
  • La Nueva Clase. Milovan Djilas
  • El joven Hegel y los problemas de la sociedad capitalista. G. Lukaks
  • Juan de la Rosa. Nataniel Rodríguez /sic, por Aguirre/
  • Dialéctica de la naturaleza. Engels
  • Historia de la Revolución Rusa. I Trotsky
  • Categorías del materialismo dialéctico. Rosental y Staks /sic/
  • Sobre el problema nacional y colonial de Bolivia. Jorge Ovando
  • Fundamentos biológicos de la cirugía. Clínicas Quirúrgicas de Norteamérica
  • Política y partidos en Bolivia. Mario Rolón
  • La compuerta No. 12 y otros cuentos. B. Lillo
  • La sociedad primitiva. Lewis H. Morgan
  • Historia de la revolución rusa II. Trotsky
  • Historia de la Filosofía I. Dynnik
  • Breve historia de la revolución mexicana I. Jesús Silva
  • Breve Historia de la revolución mexicana II. J Silva Hertzog
  • Anestexia.
  • Clínicas Quirúrgicas de Norteamérica
  • La cultura de los Inkas. Jesús Lara
  • Todos los fuegos el fuego. Julio Cortázar
  • Revolución en la Revolución. Regis Debray
  • La insurrección de Tupac Amaru. Boleslao Lewin
  • Socavones de Angustia. Fernando Ramírez Velarde
  • Idioma nativo y analfabetismo. Gualberto Pedrazas J.
  • La economía argentina. Aldo Ferrer
  • En torno a la práctica. Mao Tse Tung
  • Aguafuertes porteños. Roberto Artl
  • Costumbres y curiosidades de los aymaras. M. L. Valda de J. Freire
  • Las 60 familias norteamericanas. Ferninand Lundberg
  • Historia Económica de Bolivia I. Luis Peñaloza
  • La psicología en las fuerzas armadas. Charles Chadenois /?/
  • Historia Económica de Bolivia II. Luis Peñaloza
  • Elogio de la Locura. Erasmo
  • Del acto al pensamiento. Herni Wallon
  • Fuerzas secretas. F. O Nitzsche

Kaynak: soL, 26.12.2010 – 15:35